Καλωσορίσατε στη Δονούσα

Η Δονούσα είναι το βορειότερο νησί των Μικρών Κυκλάδων ,ανάμεσα Νάξο και Αμοργό με έκταση περίπου 13τ.χιλ.
Έχει 120 μόνιμους κατοίκους που ασχολούνται επί το πλείστον με τον τουρισμό ,την αλιεία ,την κτηνοτροφία και τις οικοδομικές εργασίες.
Ο μεγαλύτερος οικισμός και λιμάνι του νησιού είναι ο Σταυρός στο κέντρο του οποίου δεσπόζει η ομώνυμη εκκλησία του Τιμίου Σταυρού πολιούχου του νησιού. Στη χάρη του κάθε χρόνου 14 Σεπτεμβρίου έρχονται επισκέπτες από τα γύρω νησιά και όχι μόνο, για να προσκυνήσουν αλλά και να διασκεδάσουν στο πανηγύρι που γίνεται την παραμονή.
Εδώ θα βρείτε όλες τις υπηρεσίες του νησιού: (ΚΕΠ, Κοινότητα, Ιατρείο, Ταχυδρομείο) ταβέρνες ,φούρνο, ενοικιαζόμενα δωμάτια, μπαρ, πρακτορείο έκδοσης εισητηρίων, είδη δώρων και μίνι μάρκετ.
Ο επόμενος οικισμός του νησιού είναι η Μεσαριά ή Χαραυγή στην οποία βρίσκονται και τα δωμάτια μας. Με θέα μοναδική, διακρίνεις ολοκάθαρα την Αμοργό ,την Κέρο, το Κουφονήσι τις Μάκαρες και την πίσω πλευρά της Νάξου.
Ο πιο μεγάλος οικισμός (σε πληθυσμό) μέχρι αρχές δεκαετίας του 1970 τώρα κατοικείτε μόνο το καλοκαίρι. Εδώ λοιπόν απολαμβάνει όποιος βρεθεί πραγματικά την ησυχία του ενώ σε μικρή απόσταση μπορεί να βρεθεί ή στον Σταυρό ή στα επόμενα χωριά και παραλίες. Κάτω από την Μεσαριά βρίσκεται το Βαθύ Λιμενάρι , περιοχή στην οποία βρέθηκε ο Γεωμετρικός οικισμός με μια μικρή βοτσαλωτή και πολύ όμορφη παραλία. Ακριβώς πάνω από την παραλία διακρίνεται ο ένας από τους δύο ανεμόμυλους που λειτουργούσαν παλαιότερα στο χωριό.
Τρίτος οικισμός είναι το Μερσήνι ,κτισμένος σε μια απότομη πλαγιά με θέα την Αμοργό. Λίγα μέτρα πιο κάτω η πηγή με τον αιωνόβιο πλάτανο, ενώ ακολουθώντας το μονοπάτι κατεβαίνουμε σε δύο παραλίες κάτω από το Μερσήνι, το Φύκιο και το Λιβάδι. Κατά τους καλοκαιρινούς μήνες στο χωριό λειτουργούν δύο ταβέρνες.

Τέταρτος και τελευταίος οικισμός η Καλοταρίτισσα.
Παραθαλάσσιος με γαλήνια νερά, ιδανικό αραξοβόλι για τα κότερα. Εδώ συναντάμε τρείς παραλίες: Το Σαπουνόχωμα, το Βλυχό και την Τρυπητή ή Μέσα άμμο.
Απέναντι από τον οικισμό στην ΒΑ άκρη του κόλπου κοσμεί με το τριγωνικό του σχήμα ένα όμορφο νησάκι ,το Σκουλονήσι. Τους Καλοκαιρινούς μήνες λειτουργεί ταβέρνα με παραδοσιακά φαγητά.

Τα 5 αυτά μονοπάτια είναι σηματοδοτημένα και χαρτογραφημένα. Στην αρχή κάθε διαδρομής υπάρχει πινακίδα με τον προορισμό, την ώρα της διαδρομής και τον αριθμό σήμανσης ενώ ανά 150 μέτρα υπάρχει αριθμημένη σήμανση με κόκκινο- ασπρο χρώμα και τον αριθμό του μοναπατιού. Στο λιμάνι του νησιού υπάρχει μεγάλος χάρτης με όλες τις διαδρομές.

Διαδρομή 1: Σταυρός – Καλοταρίτισσα απόσταση 4,50 χιλ και ώρα διαδρομής 1.30 ώρα.

Διαδρομή 2: Κέδρος – Μεσαριά (Χαραυγή) απόσταση 1,1χιλ και ώρα διαδρομής 30 λεπτά .

Διαδρομή 3: Μερσήνι – Λιβάδι απόσταση 0,9 χιλ. και ώρα διαδρομής 20 λεπτά.

Διαδρομή 4: Κέδρος –Κάτω Μύλος απόσταση 1,8 χιλ. και ώρα διαδρομής 40 λεπτά.

Διαδρομή 5: Σταυρός – Λίμνη /Άσπρος Κάβος απόσταση 2,1 χιλ. και ώρα διαδρομής 40 λεπτά.

ΣΤΑΥΡΟΣ: Είναι η κεντρική παραλία στον  Σταυρό που χωρίζει το χωριό στα δύο. Στις δύο της άκρες τα λευκά σπίτια του οικισμού ,σαν χέρια ανοιχτά έτοιμα να σ΄αγκαλιάσουν. Αμμώδης χρυσαφένια παραλία με κρυστάλλινα γαλαζοπράσινα και δροσερά νερά.

ΚΕΔΡΟΣ: Σε απόσταση 2,5 χιλ από το λιμάνι βρίσκεται η παραλία του Κέδρου, αμμώδεις με καταπράσινα διάφανα νερά .Στην άμμο του βυθού διακρίνονται τα ίχνη Γερμανικού πλοίου που βυθίστηκε κατά τον Β΄Παγκόσμιο πόλεμο.
Πίσω από την παραλία καθόλη την διάρκεια του καλοκαιριού ,όλη την ημέρα λειτουργεί μπάρ στο οποίο μπορείς να φάς ή να πιείς τον καφέ σου ή το ποτό σου.

ΒΑΘΥ ΛΙΜΕΝΑΡΙ:Μικρός αλλά απαράμιλλης ομορφιάς κόλπος,με βότσαλο στην παραλία και με μεγάλη αρχαιολογική σημασία αφού εδώ ανακαλύφθηκαν τα υπολείμματα αρχαίου Γεωμετρικού οικισμού.Κάτω από τον οικισμό Μεσαριάς φθάνει κανείς είτε μέσω μονοπατιού από τον οικισμό (περίπου 15 λεπτά),είτε μέσω του  μονοπάτιου 4 (Κέδρος – Κάτω Μυλος περίπου 45 λεπτα). Πάνω από την παραλία διακρίνεται ο ένας από τους δύο ανεμόμυλους του χωριού.

ΛΙΒΑΔΙ:Βρίσκεται κάτω από τον οικισμό Μερσήνι. Ακολουθώντας το μονοπάτι 3 σε απόσταση 20 λεπτών σε περιμένει μια παραλία απείρου κάλλους να σε δροσίσει στα γαλαζοπράσινα νερά της .

ΦΥΚΙΟ: Κάτω από το Μερσήνι και αυτή η παραλία μέσω του μονοπατιού 3 ,δίπλα στο Λιβάδι. Μικρή ,αμμώδεις κυριολεκτικά  μόνο για…… λίγους.

ΣΑΠΟΥΝΟΧΩΜΑ: Μικρή βοτσαλωτή παραλία στον φιλόξενο όρμο της Καλοταρίτισσας, ιδανική να σε ανακουφίσει στα δροσερά κρυστάλινα νερά της από τη ζέστη του Καλοκαιριού.

ΒΛΥΧΟ:Η κεντρική παραλία της Καλοταρίτισσας, με ψιλό βότσαλο στην ακτή και γαλήνια γαλαζοπράσινα νερά ,ιδανικό αραξοβόλι για κότερα.

ΜΕΣΑ ΑΜΜΟΣ:Παραλία με άμμο στην απέναντι πλευρά της Καλοταρίτισσας,με θέα την ψηλότερη κορυφή του νησιού ,τον Πάπα.
Και στις τρεις παραλίες της Καλοταρίτισσας η πρόσβαση είναι μέσω ασφαλτοστρωμένου δρόμου (12χιλ) είτε μέσω μονοπατιού 1 (Σταυρός – Καλοταρίτισσα).

ΛΙΜΝΗ: Μικρός κόλπος στη  Ν.Δ. πλευρά του νησιού, περικυκλωμένος από βράχια .Πρόσβαση μέσω μονοπατιού 5 Σταυρός –Λίμνη/Ασπρος Κάβος.

Τα πρώτα ίχνη κατοίκησης του νησιού ανήκουν στην Πρωτοκυκλαδική περίοδο (3η χιλιετία π,Χ.), Η μεγάλη ακμή του όμως  χρονολογείται στα Γεωμετρικά χρόνια (10ος – 7ος αι.π.Χ.) και αντικατοπτρίζεται στον οχυρωμένο οικισμό στο Βαθύ Λιμενάρι, στα ΝΑ του νησιού με σημαντικά ευρήματα κυρίως κεραμικά, πολλά από τα οποία φυλάσσονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Νάξου. Στην περίοδο του Μεσαίωνα και της Οθωμανικής κυριαρχίας αποτέλεσε ορμητήριο πειρατικών δραστηριοτήτων και ιδανικό βοσκότοπο και ψαρότοπο.

Γενικά ήταν γνωστή για την θέση της επάνω σε θαλάσσιους δρόμους, γιατί την αναφέρει ακόμη και ο Βιργίλιος στην Αινειάδα, καθώς περιγράφει το ταξίδι της φυγής του Αινεία από την Τροία προς την Ιταλία, Η Δονούσα θα καταστεί γνωστή στα Ελληνικά πολιτικά δρώμενα εκ του γεγονότος ότι οι κάτοικοι της έμαθαν για την έξωση του βασιλιά Οθωνα 14 χρόνια μετά  όταν επισκέφτηκε το νησί ο Γεώργιος Ά.
Αργότερα έγινε γνωστή και στην Ιστορία του Ά Παγκόσμιου Πολέμου λόγω της ανθράκευσης δηλαδή του εφοδιασμού με κάρβουνο των Γερμανικών  θωρηκτών Γκαίμπεν και Μπρεσλάου στο Ακρωτήρι Άσπρος Κάβος το 1916.
Κατά το τέλος του β΄παγκοσμιου πολέμου οι Άγγλοι Σύμμαχοι βομβάρδισαν με αεροπλάνα και βύθισαν γερμανικό πλοίο χωρητικότητας 2,500 τόννων στα παράλια της Δονουσας. Απομεινάρια του ναυαγίου υπάρχουν ακόμα στο βυθό της παραλίας του Κέδρου.
Το 1941 το νησί εντάχθηκε αρχικά στην ιταλική διοίκηση .Μετά τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας το 1943 ,το νησί γνώρισε τη γερμανική κατοχή μέχρι την απελευθέρωση του το 1944.
Διοικητικά η Δονούσα παλιά ανήκε στην Κοινότητα Αιγιάλης Αμοργού ,από το 1945  όμως αποτελεί ανεξάρτητη Κοινότητα ως και το 2010.Απο το 2011 με τον Καλλικράτη αποτελεί Δημοτική Κοινότητα Δήμου Νάξου και Μικρών Κυκλάδων.